Phù dinh dưỡng ở người già: Nguyên nhân và cách phòng ngừa

Phù dinh dưỡng ở người già là tình trạng ngày càng phổ biến, đặc biệt ở những người lớn tuổi có sức khỏe suy giảm hoặc mắc bệnh nền kéo dài. Đây là một dạng suy dinh dưỡng đặc biệt, có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Việc hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng ngừa là bước quan trọng để bảo vệ sức khỏe cho người cao tuổi.

Phù dinh dưỡng ở người già là gì?

Phù dinh dưỡng hay còn gọi là suy dinh dưỡng thể phù, là tình trạng cơ thể thiếu hụt nghiêm trọng các chất dinh dưỡng, đặc biệt là protein, dẫn đến hiện tượng giữ nước trong mô, gây phù nề ở nhiều bộ phận. Với người cao tuổi, hiện tượng này xảy ra khi lượng albumin trong máu giảm dưới mức bình thường, khiến nước từ lòng mạch dễ dàng thoát ra ngoài và tích tụ trong các mô mềm, tạo thành phù.

Phù dinh dưỡng khác với phù do bệnh gan, tim hoặc thận vì nguyên nhân chính là do mất cân bằng dinh dưỡng, đặc biệt là thiếu protein kéo dài. Đối tượng thường gặp bao gồm người già yếu, ăn uống kém, khó hấp thu hoặc có bệnh lý mạn tính ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa.

Nguyên nhân gây phù dinh dưỡng ở người già

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng phù dinh dưỡng ở người cao tuổi, bao gồm:

• Thiếu protein trong khẩu phần ăn: Người già thường có cảm giác chán ăn, khó nhai nuốt, ăn ít hoặc ăn không đủ chất, đặc biệt là protein – dưỡng chất đóng vai trò chính trong việc duy trì áp suất keo trong lòng mạch. Khi thiếu protein, nước dễ bị thoát ra ngoài mô, gây phù.
• Suy giảm khả năng tiêu hóa và hấp thu: Tuổi cao khiến chức năng của hệ tiêu hóa bị suy giảm. Các enzyme tiêu hóa hoạt động kém hiệu quả dẫn đến giảm hấp thu dưỡng chất dù lượng thức ăn nạp vào không đổi.
• Mắc bệnh lý mạn tính: Các bệnh như suy gan, suy thận, tiểu đường, ung thư… không chỉ khiến người già ăn uống kém mà còn ảnh hưởng đến khả năng tổng hợp protein và chuyển hóa dinh dưỡng trong cơ thể.
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc như thuốc lợi tiểu, corticosteroid hoặc thuốc điều trị tăng huyết áp có thể gây giữ nước hoặc ảnh hưởng đến chuyển hóa protein, dẫn đến phù.
• Giảm vận động và nằm lâu: Người già ít di chuyển, nằm lâu một chỗ khiến tuần hoàn kém, máu và dịch dễ ứ trệ ở chi dưới cũng làm tăng nguy cơ phù.

Dấu hiệu nhận biết phù dinh dưỡng ở người già

Phù dinh dưỡng ở người già thường diễn tiến âm thầm và dễ bị nhầm lẫn với phù do các nguyên nhân khác. Một số dấu hiệu phổ biến bao gồm:

• Phù nhẹ ở tay, chân, mặt: Đặc biệt là vùng mắt cá, bàn chân, mặt. Vùng phù thường mềm, khi ấn sẽ để lại vết lõm.
• Sụt cân nhưng cơ thể vẫn trông “mập nước”: Do cơ thể tích nước nên người nhà dễ nhầm là tăng cân. Tuy nhiên, thực tế là mất cơ, giảm khối nạc và tăng tích dịch.
• Teo cơ, mệt mỏi: Tay chân yếu, đi lại khó khăn, dễ ngã.
• Da nhăn nheo, dễ bong tróc; tóc rụng, móng dễ gãy.
• Chán ăn, tiêu hóa kém, suy giảm trí nhớ, kém tập trung.

Nếu không được phát hiện kịp thời, tình trạng này có thể nhanh chóng chuyển biến xấu.

Biến chứng nguy hiểm nếu không điều trị kịp thời

Phù dinh dưỡng không chỉ gây khó chịu về mặt thể chất mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro nguy hiểm:

• Suy giảm miễn dịch: Cơ thể không đủ dưỡng chất để tạo ra kháng thể, dễ bị nhiễm trùng, viêm phổi, viêm tiết niệu…
• Loãng xương, gãy xương: Do thiếu canxi và vitamin D, đồng thời cơ yếu làm tăng nguy cơ té ngã.
• Rối loạn chức năng gan, thận: Cơ quan nội tạng bị quá tải do giữ nước kéo dài, có thể gây suy gan, suy thận.
• Suy kiệt toàn thân và tử vong: Với người già có nhiều bệnh nền, tình trạng phù dinh dưỡng làm tăng nguy cơ tử vong nếu không được điều trị sớm.

Cách phòng ngừa và cải thiện tình trạng phù dinh dưỡng ở người già

Để hạn chế tối đa tình trạng phù dinh dưỡng, người chăm sóc cần áp dụng các biện pháp sau:

• Xây dựng chế độ ăn uống giàu dinh dưỡng: Ưu tiên thực phẩm giàu đạm như thịt nạc, trứng, cá, đậu hũ, sữa. Nên kết hợp đầy đủ 4 nhóm chất (đạm, bột đường, béo, vitamin và khoáng chất).
• Chia nhỏ bữa ăn: Người cao tuổi nên ăn 5–6 bữa nhỏ mỗi ngày, tránh ăn quá no một lần gây khó tiêu.
• Bổ sung dinh dưỡng y học: Trong trường hợp ăn uống kém, có thể bổ sung sữa giàu đạm, các sản phẩm dinh dưỡng đặc chế theo chỉ định bác sĩ.
• Vận động phù hợp: Tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ, dưỡng sinh, giúp cải thiện tuần hoàn và hỗ trợ tiêu hóa.
• Theo dõi sức khỏe định kỳ: Xét nghiệm albumin, chức năng gan, thận, tầm soát suy dinh dưỡng sớm để can thiệp kịp thời.
• Duy trì tâm lý tích cực: Tạo môi trường sống vui vẻ, tránh trầm cảm, giúp người già có động lực ăn uống và vận động.

Những sai lầm cần tránh khi chăm sóc dinh dưỡng người già

• Kiêng khem quá mức: Nhiều người nghĩ rằng già rồi thì nên ăn ít, tránh mỡ, tránh đạm, điều này vô tình khiến người cao tuổi thiếu chất.
• Chỉ cho ăn rau củ quả: Ăn nhiều rau tốt nhưng không thể thay thế protein động vật hoặc thực vật khác.
• Tự ý dùng thuốc lợi tiểu: Dễ gây mất nước, hạ kali, làm nặng thêm tình trạng phù.
• Không chú ý đến các dấu hiệu sớm: Thấy phù nhẹ, mệt mỏi hay sụt cân nhưng chủ quan không đưa đi khám sớm.

Phù dinh dưỡng ở người già là một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị nếu được quan tâm đúng cách. Việc theo dõi thường xuyên, kết hợp chế độ ăn uống đầy đủ dinh dưỡng và vận động hợp lý sẽ giúp người cao tuổi duy trì thể trạng khỏe mạnh, tránh được nhiều biến chứng đáng tiếc. Người chăm sóc cần nâng cao nhận thức, tránh các sai lầm phổ biến trong chăm sóc dinh dưỡng để đảm bảo cuộc sống chất lượng và an toàn cho người thân lớn tuổi.